پوشش زنان قشقایی
قرن ها است با تغییر تمدن و پیشرفت‌های زندگی شهری و پیدا شدن انواع لباس‌ها با مدهای مختلف، زنان قشقایی همچنان به لباس اصیل خود عشق می‌ورزند و جز در شرایط خاص و شهرنشینی حاضرنشدن پوشش خود را تغییر دهند.
در ایل هر زنی مسئول دوخت و دوز لباس خود میباشد، لباس ایل زنان بسته به سن و سال آنها رنگ‌های متفاوتی دارد، کمتر زنی در کهولت پارچه های رنگین می‌پوشد .
لباسهای رنگین مخصوص نو عروس‌ها و زنان جوان است و حتی دختران نیز در پوشیدن لباسهای رنگین آزاد نیستند.
نوع لباس و جنس آن بستگی به میزان درآمد خانواده دارد اما لباس نوعروس‌ها اغلب از پارچه های گران و رنگ سفید با تزئینات بسیار زیبا میباشد.
قطعا لباس زنان ایل قشقایی یکی از زیباترین و پرشکوه ترین پوششی (هم از نظر حجاب و هم ازنظر زیبائی) است.
در سال ۱۹۹۷ میلادی در جشنواره لباسهای محلی در تهران لباس قشقایی زیباترین لباس شناخته شد. این زیبایی بیشتر مربوط به ظاهر لباس و طرز پوشش آن میباشد .
لباسهای محلی مردان و زنان قشقایی نیز جاذبه‌های خاصی دارد و آوازه آن تا دوردست‌ها نیز رفته و امروزه به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی این قوم تبدیل شده است.
زیورآلات زنان قشقایی
زنان قشقایی نه به خاطر عدم بضاعت مالی یا نا آشنا بودن به تزئینات غیرطبیعی بلکه به جهت فطرت و اخلاق بی آلایش، خود را همیشه ساده و دور از هر نوع تظاهر جلوه میدهند.
استفاده از جواهرات به دلیل تحرکات بسیار و زندگی شبانی بین زنان ایل چندان مرسوم نیست. زنان ایل به دلیل فعالیت های بیش از اندازه روزانه حتی در برخی مواقع بیشتر از مردان فعالیت دارند پس آویژه هایی در گوش و گردن تحرک آنان رامحدود و برای آنان مزاحمت ایجاد می کند.
استفاده از لوازم آرایشی برای زنان قشقایی زیبنده و مرسوم نیست.
زنان مسن و تازه عروس‌ها از حنا برای رنگ کردن مو و جلوگیری از ریزش آن و از سرمه برای دید بهتر چشم‌ها استفاده می‌شود.
خرید جواهرات و سنگ‌های قیمتی برای خانواده‌های کم درآمد ممکن نیست ، اما برای تازه عروس‌ها بسته به موقعیت مالی النگو های طلا یا نقره خریداری می‌شده است.
مناسب‌ترین وزیبا ترین گردنبند برای نو عروسان دانه‌های معطر ملهو و میخک است، که برای بوی بسیار خوشایند آن که بصورت ردیف‌های چن تایی کنارهم و در رنگ های مختلف دسته بندی و استفاده می‌شوند.
زنان ایل قشقایی بخاطر تحرک بسیار از خوش بوهای طبیعی استفاده می‌کنند از جمله این عطرها گیاه «علفه» میباشد که این گیاه از هند وارد شده و در قوطی های مخصوصی نگه داری و جنس آن ازطلا، برنج و نقره هست.
از دیگر موارد تزئینی زنان قشقایی قاب قرآن ( قوطی چهارگوشی که درآن برگی از کلام الله می گذارند و به گردن می آویزند ) است.
پوشش زنان ایل قشقایی
۱_ چارقد یالچک:
پارچه‌ای ازجنس تور ظریف و نازک به شکل سه گوش برش میدهند، بوده و در وسط ضلع بلندتر انحنایی به سمت بیرون دارد که هنگام استفاده از آن این انحنا به جلوی پیشانی قرار می گرد و محافظ زلف و موهای بالای پیشانی است.
اطراف چارقد را با مهره و ملیله میان رویی آن را با انواع پولک ها تزیین می‌کنند.
۲_ کلاهک یا کلاقچه:
کلاقچه را از انواع پارچه های مخملی، ساتن، وزری تهیه می‌شود تزیینات رویی آن به اندازه کلاقچه زنان بختیاری نیست، زیرا در زیر چارقد قرار می گیرد و فقط به نوار دوزی کناره ها اکتفا می‌شود «بندی به گوشه کلاهک می دوزند وزیرچانه گره می خورد.
۳_ یاقلوق یا اشارپ یا قالاق:
ازسال ۱۳۲۰ به بعد یاقلوق یا قالاق بین زنان قشقایی مرسوم شد.
یاقلوق یک پارچه ابریشمی است که بعد از تاکردن قطران به ۲۰ سانتی متر و از بالای پیشانی دقیقا بالای لبه چارقد بسته می شود و بوسیله سنجاق و گل طلا به چارقد وصل شده و برای زیبایی و محافظت از آن بسته می شود و انواع آن شامل قالاغی، هفت رنگ، تواضعی و… است.
۴_ کینگ یا پیراهن:
پیراهن بلند وراستهای است که درد و پهلوی ان تاکمرگاه چاک دارد، یقه آن بسته و آستین‌های ان هم باز راسته است و مچ آن به وسیله کش دوخته می‌شود «برای راحتی زنان ایل، اگر پیراهن ساده باشد جلوی و پیش سینه آن به وسیله مهره و پولک تزئین می‌شود»
۵_ تنبان یا شلیته:
تنبان از پارچه های رنگین وبسیار زیبا شامل :
* شلیته یازیر تنبان:
شلیته ،تنبان‌هایی است که زیرتنبان اصلی بصورت رنگارنگ باجنس چیت،« وال و نخی» ساده و ارزان قیمت پوشیده می‌شود.
* تنبانهای چین دار:
این تنبان‌ها از پارچه های گران قیمت و رنگارنگ با جنس های ابریشمین و… دوخته می شود که چین آنها از ۱۰ تا ۳۰ سانت بوده و بین ۸ تا ۹ متر پارچه برای تهیه استفاده می‌کنند.
* تنبانهای بدون چین:
این تنبان‌ها از نوارهای ساده و نگین دار بسیار زیبا در پایبن تنبان دوخته می‌شود و بین ۱۰ تا ۱۵ مترپارچه استفاده دارند.
۶_ آرخالق:
ارخالق زنان قشقایی نیم تنه ای از جنس پارچه های زری و مخمل الوان است دارای استین های سنبوسه ای که تانوک انگشتان میرسد وآستر آن ساده و دوخت آن کار هرکسی نیست و مهارت خاصتی میخواهد. یقه آن گرد و خوابیده و بدون برگردان است.
زنان قشقایی ارخالق را به جای ژاکت و برای حفاظت از سرما می پوشند.
۷_ سرانداز:
باپوشش کامل زنان قشقایی دیگر احتیاجی به سرانداز یا چادرنبوده و به علت تحرکات بسیار زیاد نمی توانند هم از آن استفاده کنند «دست وپا گیر بوده وفقط درزمان نماز خواندن استفاده می کنند».
۸_ پاپوش یا کفش:
در گذشته زنان اغلب از گیوه یا ملکی استفاده می کردند، البته گیوه زنان ظریف تر از پاپوش مردان بوده و از آباده و قلات تهیه می شده است.
۹ـ فرجی
آرخالوق زنانه که بلندی آن تا بالای بالاتنه بوده و آستین آن تا نوک انگشتان میرسد، جنس و دوخت آن طوری است که به حالت خشک بوده و سینه را از بغل پوشیده نگه می دارد . بلندی آستین‌ها به حدیست که پشت دست را از سرما ، آفتاب و دیده شدن محفوظ نگه میدارد.
پوشش مردان قشقایی
پوشاک مردان عشایر: پوشاک مردان عشایر نیز شامل کلاه دو گوشی، پیراهن، آرخالق بلند، شال کمر، چقه، شلوار، پاپیچ، ملکی و کپنک است.
کلاه دو گوشی:
بدون کلاه بودن در ایل عملی زشت است و مردان موظفند همیشه کلاهی بر سر داشته باشند. کلاه دو گوشی از حدود 50 سال پیش در میان مردم ایل قشقایی رایج شده است. در گذشته کلاه مردان قشقایی نظیر کلاه‌های نمدی دوره قاجاریه با رنگ مشکی و بدون لبه بوده است. عکس‌هایی که از یک صد سال پیش از مردم قشقایی باقی مانده، نشان می‌دهد که کلاه‌هایی بدون لبه با اندازهایی مختلف، مرسوم و اغلب افراد سرشناس و بزرگ ایل، با کمی تغییر از آن استفاده می‌کردند اما با ابتکار یکی از خوانین قشقایی، کلاه مخصوصی که امروز به کلاه دو گوشی موسوم است، ساخته شد.
این کلاه از جنس کرک‌های ظریف و لطیف بز (که بسیار کمیاب است) و توسط نمدمال‌های ماهر و باتجربه محلی مالیده و درست می‌شود. از خصوصیات این کلاه‌ها این است که علاوه بر زیبایی و وقار، به علت سنگینی و وزن زیاد، با باد و طوفان از سر نمی‌افتد و همچنین هنگام تابش آفتاب می‌توان گوشه آن را سایبان صورت نمود. این کلاه معمولاً در دو رنگ نخودی و خاکستری تیره دیده می‌شود.
آرخالق مردانه
آرخالق لباس بلند و گشادی است که مردان ایل بر روی پیراهن می‌پوشند و به منزله لباس اصلی میباشد. آرخالق از پارچه ضخیم و با رنگ‌هایی متناسب با سن افراد دوخته می‌شود. این لباس دارای آستین بلند بوده و تا روی دست ادامه دارد. آرخالق در طرفین دارای دو چاک طویل تا کمر میباشد که موجب آزاد بودن لباس و آسان بودن تحرک مردان می‌شود همچنین می‌توان دامنه‌های این پوشش را بالا زد که هنگام دویدن و انجام کارهای روزمره مزاحمت ایجاد ننماید. جلوی آرخالق تا پایین باز بوده و دکمه نیز ندارد.
آرخالقی که برای پسربچه‌ها و نوجوانان دوخته می‌شود، از پارچه‌های گلدار با رنگ‌هایی شاد است اما آرخالق پیرمردان بیشتر رنگ‌های تیره است.
شال کمر
به طور کلی همیشه همراه با آرخالق، از شال کمر استفاده می‌کنند. شال مردانه 5 یا 6 متر پارچه قهوه‌ای یا سفید ضخیم است که از روی آرخالق بر روی کمر می‌پیچند که علاوه بر زیبایی، باعث سالم ماندن مهره‌های کمر در حرکات سریع و برداشتن بارهای سنگین هنگام کوچ و استفاده از آن به عنوان جیب برای نگهداری پول، سیگار، چپق، شانه یا دیگر لوازم است.
چقه:
چقه یک نوع بافته مخصوص از جنس پشم و به رنگ کرم است که روی آرخالق و برای زیبایی و جلوه لباس پوشیده می‌شود و بر آن زنهاره می‌بندند.
زنهاره:
زنهاره از نخ‌های پشمی ظریف و رنگارنگ و به طرز جالبی بافته می‌شود. زنهاره از پشت شانه و زیر بغل عبور کرده و آویز آن در قسمت پشت و بر بالای کمر قرار می‌گیرد.
چقه و زنهاره را اغلب در مراسم عروسی و به هنگام چوب‌بازی می‌پوشند زیرا دامن‌های چقه بلند است و تا روی پا ادامه دارد و به عنوان ضربه‌گیر، پا را از ضربات چوب مصون میدارد.
از دیگر لباسهای محلی استان فارس، پوششی زنانه به نام «رخت گشاد» است که لباس محلی منطقه اوز و جنوب استان فارس از حوالی فیروزآباد تا مناطقی نزدیک به بستک میباشد. این پوشش شامل دامنی بلند و گشاد و پیراهنی بلند است که تا روی باسن را می‌پوشاند. این لباس محلی توسط تعداد اندکی از زنان هنرمند شهر اوز دوخته و توسط هنری به نام «خوس بافی» تزئین می‌شود. خوس از الیاف نقره‌ای تشکیل شده که بافته می‌شود و از آن برای تزئین شلوار، روسری، کلاه، پیراهن، جلیقه زنان و لباس کودکان استفاده می‌شود.
پوشاک سنتی منطقه اوز در استان فارس
برخی معتقدند دقیقاً مشخص نیست منشأ این لباس از کجاست اما گفته می‌شود صنعت خوس بافی از کشور هندوستان به اوز آورده شده است.
آنچه که به رخت گشاد تمایز می‌بخشد، فراوانی زینت‌آلات و طلاهایی است که با آن آمیخته شده است و این زینت‌ها بیشتر با آرایش رقصندگان معابد هندی شباهت دارد.
برخی از قسمت‌های رخت گشاد یا لباس محلی اوز عبارتند از:
کره باغی: کلاه خوس‌دوزی شده
دسمال کچه: دستمال حریر سه گوش که زیر گلو بسته می‌شود.
بَلَ: روسری بزرگ خوس‌دوزی شیفون
جُمَ: پیراهن با یقه و سردست زری‌دوزی اطلسی
نِنتای گشاد: دامن بلند اطلسی با حاشیه‌دوزی نقره و زری
جُلُوی: تسمه پهن از طلا که زیر گلو و دور سر بسته می‌شود
شیخپ: گلوبند بزرگ از طلا و دانه‌های درشت سنگ‌های قیمتی
چنار: یکی از دایره‌های بزرگ طلایی از گلوبند
برگک: آویزهای طلایی کوچکی که به چنار متصل است
اَشرَفی: سکه‌های طلا که در گلوبند است
گُز: میله‌های طلایی که در گلوبند است
ماهک: آویز از طلا که پیشانی را می‌پوشاند
هَلّ: آویز از مروارید که پیشانی را می‌پوشاند
چُمبُر: دستبند بزرگ طلایی با برجستگی خار مانند
پتری: حلقه طلایی که به پره بینی بسته می‌شود
کُوش سغری: کفش چرمی با نوک باریک و با زنگوله (کفش ساغری)
میلی: حلقه نقره‌ای برای زینت مچ پا با دانه‌های درشت از سنگ‌های قیمتی
این لباس زیبا حالا به نماد اوز و لارستان بدل شده است.