پوشـــاک بختـیــاری

لباس مردان بختیاری

لباس مردان بختیاری شامل کلاه نمدی، چوقا، شال و شلوار گشاد سیاه رنگ معروف به (دبیت) و کفشی به نام گیوه است.

کلاه

کلاه خسروی: کلاه خسروی سیاه رنگ (در گذشته نوع سفید آن نیز استفاده می شد) است و از پشمی که لا به لای موهای بز وجود دارد بافته می شود. این کلاه به لحاظ اندازه و انواع آن سه گونه است: کلاه بزرگ، کلاه متوسط، و کلاه کوچک که دو مورد اول به کلاه خسروی معروف هستند. کلاه خسروی که مردان بختیاری بر سر می گذارند ربطی به سرما و گرما، نور آفتاب و گرد و خاک ندارد بلکه این کلاه، نمادی از بزرگی است. کلاه خسروی عقب و جلو ندارد و از هر طرفی که روی سر گذاشته شود تفاوتی نمی کند. مردان بختیاری در شرایط روحی مختلف آن را به عقب، جلو، چپ و راست سر خم می کنند.

نوع مرغوب آن را کلاه خسروی می‌گویند. در صورتی که بختیاری ها از نقش فَروَهَر در این کلاه استفاده کنند، فروهر در جلوی کلاه قرار می گیرد.

چوقا

چوقا یا چوخا، نوعی بالاپوش مردانه است و از نخ‌های نازکی که از پشم گوسفند می‌ریسند بافته می‌شود. هر چه نخ به دست آمده از پشم‌ها نازکتر باشد، بافت چوقا زیباتر می‌شود. باران در چوقا نفوذ نمی‌کند و از شانه‌ها تا حدود زانوها را می‌پوشاند. مردان در تابستان زیر چوقا پیراهن و در زمستان کت می‌پوشند که انتخاب جنس و خصوصا رنگ کت و پیراهن، به سن و سال و موقعیت اجتماعی افراد بستگی دارد. مردان درچهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان چوقا می‌پوشند. بهترین نوع چوقا در ایل بختیاری در طایفه کیارسی بافته میشود که به چوقا کیارسی بف معروف است. در حدود هشتاد سال پیش زنی از اهالی لِویس نمونهٔ خوب و ریز بافتی از چوقا را بافته وبرای سالار شجاع پسرعموی علیمردان خان فرستاد که به چوقای سالاری شهرت یافت و از آن پس چوقای بافت این روستا (چوقا لویسی) معروفیت یافت.

شلوار دَبیت

مردان بختیاری شلوار مشکی رنگی می‌پوشند که از پارچه‌ای به نام دبیت دوخته شده و به شلوار دبیت معروف است. اگر شلوار دبیت را با کت بپوشند، ازیک کمربند چرمی محکم استفاده کرده و اگر همراه چوقا پوشیده شود، روی آن شال می‌بندند. مرغوب ترین پارچهٔ دبیت به دبیت حاج علی اکبری معروف است، مرغوبیت این پارچه به خاطر رنگ ثابت و نرمی آن می‌باشد.

پارچه این شلوار تولیدشده در کارخانه دبیت انگلستان است. خصوصیت بارز و متمایزکننده این شلوار دمپای بسیار گشاد آن است به طوری که عرض دمپای این شلوار به 50 سانتی متر می رسد.

پوشیدن شلوار دبیت با کت نیز مرسوم است. معمولا اگر شلوار دبیت را با کت بپوشند، یک دوال (کمربند) چرمی را محکم به کمر شلوار می بندند و اگر شلوار دبیت را همراه با چوقا به تن کنند، دوالی چرمی با پهنای کم بر روی کمر شلوار آویزان می کنند. بختیاری ها در انتخاب دوال حساسیت خاصی دارند، از دوالی چرمی معروف به چرم بلغار بسیار تعریف می کنند و این چرم را بسیار می پسندند.

آن گونه که مشخص است به دلیل دست و پاگیر بودن شلوار دبیت، این شلوار نمی توانسته شلواری مناسب برای کوهستان های بختیاری باشد و به احتمال زیاد در قدیم همان گونه که امروزه مرسوم است، مردان بختیاری در هنگام کار از شلواری مناسب تر استفاده می کردند؛ البته برخی از مردان هنگام کار و یا کوهپیمایی دوطرف شلوار بالا می آورند و در زیر کش کمر قرار می دهند تا دمپای شلوار جلوی دست و پای آنان را بگیرد.

شلوار دبیت یک جیب بیشتر ندارد. این جیب در سمت راست قرار می گیرد و با یک زیپ و یا چند چفت بسته می شود.

شال

پارچه‌ای به رنگ سفید است. پارچهٔ شال را دورهم پیچیده و سپس به جای کمربند دورکمر می‌پیچند تا شلوار دبیت را نگهدارد. شال، نمای زیبایی به لباس می‌دهد.

گیوه

نوعی کفش است که رویهٔ آن از پنبه تهیه می‌شود بنابراین دارای طبیعتی خنک و نرم است ورنگ این بافتنی همیشه سفید بوده است. تخت یا کف گیوه از پارچه‌های محکم و به هم تنیده ساخته می‌شود که از استقامت بالایی برخورداراست. رنگ تخت یا کف گیوه عمدتا سیاه یا بنفش است. گیوهٔ ملکی کیفیت خوبی داشته و معروفیت دارد. به علت گرانی گیوه‌های ملکی، گیوه‌ها ی دیگری با کف لاستیکی هم ساخته می‌شوند. دو لنگهٔ گیوه شبیه هم ساخته شده و چپ و راست ندارند ومواد اولیهٔ آن درسرزمین بختیاری وجود دارد. گیوهٔ آجیده نوعی از گیوه است که رویه‌ای درشت باف دارد.

کُردین

بالاپوش نمدی بود که چوپانان می‌پوشیدند و علاوه بر گرمی زیاد، آب به درون آن نفوذ نکرده و آتش هم نمی‌گرفت. کُردین (kordin) نیم تنهٔ نمدی بدون آستین چوپانان

 

لباس زنان بختیاری

پوشاک زنان بختیاری، آمیزه ای از پوشاک فرهنگ و تمدن ایران کهن می‌باشد، در برخی متون آمده است که پوشاک زنان بختیاری شبیه‌ترین نوع پوشاک به پوشاک زنان زردتشتی می‌باشد. انواع مختلف پوشاک بختیاری به شرح زیر می‌باشد:

لباس زنان بختیاری شامل لَچَک، زیرلچک، مینا، بندسوزن، دستمال، پیراهن، شلوار قِری و کفش می‌باشد.

لَچَک

لَچَک (lachak) کلاه مانندی است که قسمت پشت آن در زیرمینا قرارگرفته وبا سوزنی به مینا متصل می‌گردد. روی لچک منجوق دوزی شده است و دو بند دارد که از کنار گوشها گذشته و زیر گلو به هم گره می‌خورند تا لچک را روی سر ثابت نگه دارند. لچک را با پولکهای کوچک و همچنین مهره‌های ریز به نام مُنجوق (مُنجُق) تزیین می‌کنند که جلوه‌ای خاص به لچک می‌دهند. لچک زنان بختیاری انواع گوناگون دارد ورایجترین آن ریالی می‌باشد که در تزیین آن از سکه‌های قدیمی (ریال) استفاده می‌شود. لچک در برخی گویش‌ها مانند گویش میوندی، کُلچِه نامیده می‌شود.

زیرلچکی یا بُنایی

سکه‌های طلا یا نقره را به هم جوش می‌دهند و در زیر گلو در قسمت گره خورده دو بند لچک قرار می‌دهند که به آن زیرلچکی یا بُنایی می‌گویند.

مینا

مینا، روسری بزرگ مستطیل شکل از جنس حریر و در رنگ های مختلف است که زنان بختیاری به صورت ویژه ای به سر می کنند. مینا را با سنجاق توسط بندی از یک سوی «لچک» به سوی دیگر آن از پشت سرشان می آویزند که به آن «سیزن» گفته می شود. بعد موهای جلو را تاب می دهند و از زیر لچک بیرون می آورند و در پشت مینا پنهان می کنند. در زبان محلی به موهای تاب داده شده «ترنه» گفته می شود.

آرایش موها در زیر لچک و بستن مینا به نحوی خاص صورت می گیرد. برای این کار ابتدا موها را از وسط فرق باز می کنند و یک فرق دیگر نیز از روی یک گوش تا گوش دیگر، یعنی موهای سر عملا چهار قسمت می شود. دو قسمت پشت سر را جداگانه می بافند و تبدیل به دو گیسو می کنند و این گیسوها را به هم وصل می کنند.

پس از بافت گیسوها، لچک را روی سر می گذارند و دو بند آن را زیر گلو گره می زنند و یک گوشه مینا را درست روی لچک، بالای گوش راست خود قرار می دهند و سنجاق می کنند. سپس ادامه «مینا» را یک دور و نیم، دور گردی صورت می چرخانند تا به گوش چپ برسد و آن را بالای گوش چپ سنجاق می کند. دو مرتبه آن را در جهت عکس چرخانده و رها می کنند.

چادر 

 پوشش دیگری که وضع بانوان بختیاری را مشخص می کند انتخاب چادر آنان است . این چادر از جنس توری و گاه مزین به تارها و نقش ها و حاشیه های تزئین شده است و همچنین سراسر کناره های چادر اغلب دارای زر و زیور و سکه های تزئینی می باشد.  پاپوش بانوان بختیاری | گیوه هایی از نوع گیوه های شیراز است که در محل تهیه می شود و یا از اصفهان و شیراز فراهم می گردد و زن مرد از آن استفاده می کنند . ضمنا از از مورد استفاده قرار دادن کفش های شهری و یا کفش های دوخت محلی نیز دریغ ندارند.

بندسوزن

بند سوزن از پشت سر تا کمرگاه آویزان می‌شود. دو سراین ریسمان را که پر از مهره و زینت آلات دیگر است، به وسیلهٔ گیره یا دوسنجاق قفلی بر روی لچک محکم می‌کنند.

دستمال

دستمال چهارگوش، مشکی، بزرگ و ابریشمی است که در واقع می‌توان آنرا نوعی پیشانی بند به حساب آورد چرا که زنان آنرا روی پیشانی می‌بندند و سپس دو سر انتهایی آنرا در پشت سر به هم گره می‌زنند. نوع خاصی از دستمال را که زنان برای عزا برسر می‌کردند، در گویش بختیاری‌های ساکن اطراف مسجدسلیمان، شَدِه می‌گفتند.

پیراهن

تن پوش زنان بختیاری پیراهنی است به نام «جومه» یا «جوه» نامیده می‌شود.

پیراهنی آستین بلند و مچ داراست که در قسمت پیش سینهٔ چاکدارآن، سه دکمه دوخته می‌شود. بالا تنه و دامنش صاف و بدون چین می‌باشد. بلندی آن تا زیر زانو می‌رسد و دو طرف پایین دامن آن را معمولا به اندازهٔ ۲۰ سانتیمتر چاک می‌دهند. انتخاب رنگ پیراهن به سن و سال زنان و دختران بستگی دارد.

 

شلوار قِری

شلوار قِری در اصل دامنی است با چین‌های فراوان که نیم تنهٔ پایین بدن را می‌پوشاند. در گذشته از پارچهٔ مخمل استفاده می‌شد که بسیار جذاب ولی سنگین و گران بود ولی امروزه از پارچه‌های سبک‌تر وارزانتراستفاده می‌شود. به علت سنگینی شلوار به جای کش، از بند یا طناب باریکی استفاده می‌کنند که در اصطلاح محلی به آن دُم شلوار میگویند. زنان، زیر شلوار قری یک زیرشلواری می‌پوشیدند که به آن پاکَش می‌گفتند.

کفش

در گذشته زنان هم گیوه می‌پوشیدند ولی امروزه پوشیدن گیوه در میان زنان بختیاری دیگر معمول نیست. آنها کفش چرمی رویه دار و غالبا به رنگ مشکی می‌پوشند که در گویش بختیاری به آن اُرسی orssi می‌گویند. در گذشته کفش‌های پلاستیکی ارزانی هم استفاده می‌شد که گالِش نام داشت.

وضعیت لباس محلی در زمان حال

پوشاک از عناصر فرهنگ هر جامعه‌ای است. رنگ، طراحی، تزیینات، هماهنگی با سن افراد و تناسب با شرایط محیطی در لباس بختیاری، بسیار مهم بوده است. امروزه بسیاری از این نکات فراموش شده‌اند، چوپان‌ها به جای کُردین، اُوِرکُت ارتشی می‌پوشند و به جای مشک آب از فلاسک‌های کوچک استقاده می‌کنند. جوانان به پوشیدن لباس‌های جدید با اشکال مختلف منقوش بر روی آن گرایش یافته‌اند. شلوار جین و کفشهای کتانی و اسپرت، جای شل جذابیتی ندارند. این تغییرات و بسیاری تغییرات ریز و درشت دیگر، نتیجهٔ مهاجرت به شهرها، گسترش رادیو و تلویزیون و کمرنگ شدن آداب، وار دبیت و گیوه را گرفته است. مانتوهای مختلف جای پیراهن (جُوِه) و شلوارهای معمولی جای شلوار قِری را گرفته است.