سال 850- 750 پیش از هجرت 500 - 600 ایرانی(228-128 پیش از میلاد) (سده مهرداد)
ایران در دست سلوکیان بود اما همه دوران فرمانروایی آنها بر ایران به جنگ با دیگر سرداران اسکندر که هریک جایی برای خود پادشاه شده بودند گذشت. در آغاز این سده اشکانیان جدا شدن خود از سلوکیان را آغاز کردند و استان پارت را از سلوکیان جدا کردند. سلوکیان به علت جنگ با فرمانروایان پتلمیوسی مصر توان پیشگیری از استقلال اشکانیان را نداشتند. در غرب جمهوری روم هر روز قدرتمند تر و به مرزهای ایران نزدیک میشد. این تهدید قدرتمند دیگر هیچ فرصتی به سلوکیان نمیداد تا به پارت و دولت ایرانی تازه ای که پا میگرفت بپردازند.
یونانی ها پس از پیروزی اسکندر بر ایران در گروههای بزرگ به ایران مهاجرت نموده و میکوشیدند فرهنگ یونانی را جانشین فرهنگ ایران نمایند. در مقابل اشکانیان میکوشیدند قدرت پیشین ایران را به آن بازگردانند و فرهنگ ایرانی را نجات دهند.
اشکانیان نزدیک به پانصد سال بر ایران فرمانروایی کردند. خود را خویشاوند هخامنشیان میدانستند و اندک اندک رقیبی نیرومند در برابر دولت قدرتمند روم شدند.
آرشاک یا اشک یکم نخستین پادشاه اشکانی بود که در سال 869 پیش از هجرت به پادشاهی رسید. پس از مرگش برادرش تیرداد پادشاه شد و پس از تیرداد فرزندش اردوان بر تخت پادشاهی نشست. پس از اردوان فری یاپت و پس از او فرهاد به پادشاهی رسیدند. 76 سال جنگ و نبرد برای از پای درآوردن سلوکیان گذشت. گاه پارتیان اگر میتوانستند همه یونانی های یک شهر را میکشتند تا از نفوذ سلوکیان و نیروی آنها بکاهند. سرانجام پس از 76 سال نخستین پادشاه نیرومند اشکانی مهرداد در سال 793 پیش از هجرت به قدرت رسید که خود را شاهنشاه خواند. در زمان او ایران بار دیگر از سند تا فرات را زیر فرمان گرفت.
گستره ایران در زمان اشکانیان
مهرداد پادشاه توانمند اشکانی بار دیگر ایران را کشوری متحد و زیر فرمان ایرانیان درآورد. مهرداد یکم در سال 760 (پاه) در جنگ با تیره هایی که از خاور به ایران حمله کرده بودند کشته شد و پس از او جانشینانش فرهاد و اردوان هم درگیر جنگ های دیگر برای دفاع از ایران در برابر دیگر قبیله های شرقی شدند. هر دو پادشاه بیشتر از 17 سال پادشاهی نکردند و اردوان نیز در پایان این سده در جنگ کشته شد و پادشاهی به مهرداد دوم رسید.
مهرداد یکم سوار بر اسب در تندیس نزدیک ایذه خوزستان
مهرداد بزرگ
سکه مهرداد یکم پادشاه دلیری که او را مهرداد بزرگ خوانده اند. او هم مانند کوروش ایران را به بزرگی و استقلال رساند. این شاه بزرگ در جنگهای دفاعی در خاور ایران کشته شد.
به نظر میرسد ساسانیان آثار زمان اشکانیان را از میان برده باشند زیرا از پادشاهی پانصد ساله اشکانی آثار کمی برجاست.
جهان در این سده
جمهوری روم در این سده به نیرویی خطرناک تبدیل شده بود که کشورهای پیرامونش را یک به یک از پای در میآورد و ابرقدرت غرب شکل میگرفت. سلوکیان در پایان این سده کاملا از نقشه جهان حذف شدند. رومی ها سیستم کانال کشی جدیدی را ساختند که آب روم را تامین میکرد.
در این سده ماریوس Marius فرمانده رومی توانست قانونی را تصویب کند که مردمان بی زمین نیز در شمار سربازان درآیند. تا آن تاریخ تنها زمین داران میتوانستند در ارتش باشند. ماریوس اندک اندک سربازان تنگدست بیشماری را گرد آورد و ارتش منظم و همیشگی برای روم تشکیل داد.
بزرگترین ستاره شناس یونانی Hipparchus در این سده میزیست. پادشاهی کارتاژ هم بدست روم از پای درآمد. هانیبال در این سده خودکشی کرد تا بدست رومیان نیافتد.
کشور چین هر روز توسعه بیشتری پیدا میکرد و مرزهایش به نزدیکی ایران میرسید. سلسله هان مرزهای چین را به مغولستان رساند. راه ابریشم در این سده شکل گرفت. چینی ها برای صادرات ابریشم باید از ایران میگذشتند همینطور رومی ها برای صادرات به هند و چین راهی جز ایران نداشتند و این درآمد ترانزیتی بالایی را برای ایران ببار میآورد.
امپراتور چین Wu هم توانست مرزهای چین را گسترش دهد و امپراتوری هان Han را به قدرت بیتای خاور دور تبدیل کند.
چهره های مهم این دوره
تحلیل این دوره
استقلال دوباره ایران و نیرو گرفتن اشکانیان هماوردی برای امپراتوری آینده روم بوجود آورد و سدی شد بر سر راه رومی ها برای گسترش امپراتوری روم به شرق. بار دیگر ایران رقیب جدی و شکست ناپذیر غرب شد.
در چین حکومت های کوچک به زیر یک فرمان و یک پرچم در آمدند و در غرب هم روم همه کشورهای کوچک پیشین مانند یونان را در خود حل کرد.
